In de 18e eeuw bedacht de Engelse filosoof en socioloog Jeremy Bentham het panopticon, een gebouw met een systeem van controle. Het concept achter het ontwerp was dat alle gevangenen werden geobserveerd en bewaakt door slechts 1 cipier zonder dat de gevangenen konden weten of ze bekeken werden. Hoewel het onmogelijk was voor slechts 1 cipier om alle gevangenen tegelijk te observeren moest het gegeven dat de gevangenen niet konden weten wanneer ze werden bekeken ervoor zorgen dat ze zouden handelen alsof ze de hele tijd werden bekeken. De gevangenen zouden zichzelf hierdoor dwingen om zich te gedragen naar wat van hen verwacht werd door de cipier, het gezag. Het panopticon moet eigenlijk niet als een gebouw gezien worden maar als een mechanisme van macht en een diagram van politieke technologie.
Fast forward naar het heden waarbij de functionaliteit van een elektronische enkelband wordt geëvenaard door een smartphone.
Als ik seffes vanuit Gent naar AZ Jette rijd word ik op een aantal manieren op de meter, al dan niet real-time, geregistreerd. Sommige zijn overkomelijk, andere zijn dat (nagenoeg) niet.
- Smartphone apps: De apps in mijn smartphone (genre de bovengenoemde tech-bedrijven). Is dit nog overkomelijk wanneer het Covid Safe Ticket verplicht is voor banale zaken als een cafe- of ziekenhuisbezoek?
- SIM-kaart: De aan mijn eId gelinkte SIM-kaart in mijn Smartphone of GSM. Dit is overkomelijk wanneer je je toestel zou thuislaten...
- ANR-camera's: De ANR-camera's om de 2 kilometer asvalt. Dit is onoverkomelijk en toenmalig minister van binnenlandse zaken Jambon die zijn bevriend bedrijf de opdracht gaf om deze toestellen te ontwikkelen en plaatsen maakte er een prioriteit van om alle wegen te surveilleren. Jambon verklaarde destijds dat dit enkel voor zware criminilatiet zou gebruikt worden. Intussen wordt het gebruikt om "zwaar banditisme" als GSM'n achter het stuur te bestraffen.
- ECall: De aan mijn auto verbonden eCall en bijhorende SIM-kaart. Dit is onoverkomelijk. Officeel kan dit gedesactiveerd worden maar of dat dan ook effectief zou gebeuren en of elke autohandel hier voor open staat is nog maar de vraag.
- Zwarte doos: Euphemistisch heet dit de "Event Data Recorder". Op vraag van lobbysten hebben onze Europarlementariërs dit gestemd en moet alles van de auto gelogd worden. Zogezegd gaat het om de laatste seconden voorafgaand aan een autoaccident die opgeslagen worden zodat de verzekeraars wat meer geschut hebben om minder uit te betalen maar ik durf er gif op te nemen dat het niet om wat voorafgaande seconden gaat maar om een hele historiek en dat deze niet slechts lokaal gelogd wordt in de auto om te worden uitgelezen bij een onderhoud maar dat dit met hoge regelmaat over-the-air (OTA) wordt doorgestuurd door de meeste recente automodellen. Van Tesla die volgestouwd zit met camera's langs binnen en buiten verwacht ik niet anders maar dat anderen daarin moesten volgen ... Dat volledig gebrek aan transparantie omtrent OTA bij auto's is trouwens stuitend. Wat mij ook mateloos stoort is dat je zelf geen beroep kunt doen op de informatie die over jou en je auto werd opgeslagen. Ik had eens een defect met de auto waarbij het duidelijk ging om een probleem van de constructeur zelf. Bij herhaaldelijk vragen om de loginformatie te mogen inzien wat mijn gelijk zou bewijzen kreeg ik steeds een vaag antwoord dat het niet ging terwijl ik er 100% zeker van was dat de informatie opgeslagen stond. Uiteindelijk kreeg ik te horen dat het "mijn schuld" was maar dat ze een "geste" deden. Als ik echt de schuld had gedragen had ik wellicht een zware factuur gekregen. Aangezien zij de schuld droegen maar wel de loginformatie in handen hadden kon ik zelfs geen morele schadevergoeding eisen. De opslag van zulke informatie werkt dus vaak slechts in 1 richting, tegen jou.
- Smartphone apps: Hierboven aangehaald.
- SIM-kaart: Hierboven aangehaald.
- Covid Safe Ticket: Deze electronische pas met euphemistische benaming is een overheidsapp die nu ook verplicht is in Brussel en Wallonië voor de meest triviale zaken als een ziekenhuisbezoek of een cafebezoek. Het inlezen van je persoonlijke code registreert meteen ook je gaan en laten. De CST is een overheidsapplicatie te installeren op de smartphone die je voortdurend bij je hebt. Op het werk, auto, tuin, doctor, psychiater/psycholoog, slaapkamer, WC, ... . Vandaag haalt deze app bepaalde data (heb je het spuitje gekregen) op. Op welk gemediatiseerd "incident" moeten we wachten om de weerstand te laten wegsmelten dat deze ongevraagd nog wat meer doet dan dat of tot wanneer deze "belangrijke" informatie aan de gebruiker gaat meedelen (à la 1984) voor het "welzijn" van die zelfde gebruiker? Het alternatief is (momenteel nog) een CST afprinten dat een computer met internetverbinding, printer + geïnstalleerde eId-software vereist, wederom van de overheid.
- Camera's: In stedelijke gebieden hanger er om de pakweg 4 straten centraal beheerde camera's van de overheid. Momenteel zijn dit nog relatief domme camera's maar het is een kwestie van tijd (of de juiste gemediatiseerde gebeurtenis) vooralleer ze op AI worden gezet met gezichtsherkenning.
Als ik vanuit Gent naar AZ Jette reed:
Niets. Zalig.
Eenmaal aangekomen aan de kliniek:
Niets. Oh zalig.
Nu zal bij een aantal mensen het GDPR-alarm roodgloeiend staan. Wel, GDPR is eigenlijk dode letter. Het is wel bruikbaar om bijvoorbeeld bedrijven (tot miljoenen-schadeclaims) te dwingen bij een foutief aangepakt datalek maar het neemt niet weg dat er datamisbruik kan zijn wat ook effectief gebeurt. De Pano-docu Privacy en Ik leert ons bijvoorbeeld dat huidig minister van justitie Van Quickenborne een tijd geleden toen nog als burgemeester in Kortrijk de ANR-data heeft misbruikt zonder toestemming om wat onderzoekjes te voeren. En dat zijn dan nog van die dingen die (gedeeltelijk) het daglicht te zien krijgen. Ik heb ook nog nooit ergens gewerkt waar ik niet aan alle gegevens kon van de personen in het systeem. Scrambling, logging en alle andere preventiemaatregelen ten spijt. Misbruik kan eigenlijk op slechts 2 manieren voorkomen worden: niemand heeft toegang of het wordt gewoon niet opgeslagen. Als het eerste niet kan is het tweede overbodig. Bepaalde data zal zeker opslag (en toegang) vereisen maar de datahonger van nu kent geen grenzen.
Er zijn een aantal individuen en organisaties rond privacy actief:
- Ministry of Privacy (Vlaams)
- Datapanik (Vlaams)
- Technopolice.be (Voornamelijk Franstalig)
- Bits Of Freedom (Nederlands)
Wat is jullie gedacht eigenlijk? "Er is toch niks aan te doen"?