Maakt oordelen onvrij ? (Jean-Paul Sartre)

[Gent32m]

Hoi,

'Bewustzijn', 'vrijheid', '(be)oordelen' en 'waarheid' zijn thema's die me nauw aan het hart liggen.
In het debat over de duimpjes haalde ik hiervoor Sartre al eens kort aan:

Zoals Sartre ooit schreef. Het bewustzijn bestaat niet. Want bewustzijn is geen zelfstandig naamwoord. Dit is een FOUT in onze taal. Bewustzijn is geen DING! Het is een (ongrijpbaar en ondefinieerbaar) proces. Het is datgene, wat ons beoordeling, benoeming, meten, weten, etc... mogelijk maakt. Maar het is niet iets. Het is 'ondefinieerbaar'. Mensen zijn voor mij ook zo. Een mens kun je niet 'statisch' beoordelen, in kotjes steken.

Filosofie is niet zo handig als bv een Fritzbox. Je kan er niet meteen iets mee "doen". Het is geen 'ding'. Wel kan filosofie soms interessant zijn, om je 'bewustzijn' mee te verruimen. Je verder tot nadenken te zetten. Je geest te vormen (of ontvormen ).

Aan de Userbasers die dit ook interessante 'materie' vinden, laat ik jullie hier graag kort even kennis maken met een kerngedachte uit Jean Paul Sartre zijn hoofdwerk: L'Être et le Néan.

Sartre splitste 'het zijn' op in twee delen:
- het 'en-soi': het zijn van de dingen.
- het 'pour soi': ons bewust-zijn.

In welk opzicht is Sartre (voor mezelf) interessant ?

Neem bv mijn zoontje. Hij is bijna 4 maanden oud. Praten doet hij nog niet. Maar in zijn 'mentale' ontwikkeling is hij volop bezig contact met zijn buitenwereld aan het maken. Mijn zoontje heeft een 'subject' (bewustzijn) in wording. Dit subject-zijn (en ook het subject-zijn van alle andere wezens op deze planeet) blijft voor mij (als waarnemer) verborgen. Ik 'denk' het bewustzijn van mijn zoontje niet. Gelukkig maar Wel kan ik zijn subject-zijn via mijn 'denken' 'objectiveren'. Ik kan hem als persoon (in mijn waarneming) objectiveren. Hem in mijn waarneming ergens 'afbakenen'. Maar zijn essentie (als subject) blijft ten alle tijde voor mij verborgen. Zijn subject-zijn kan ik zelf nooit waarnemen. Want ik ben dit subject-zijn niet. Ik kan (dmv mijn waarneming) zijn 'subject-zijn' enkel maar objectiveren. Dat is mijn beperking (als mens).

Sartre kent aan ons bewustzijn een absolute en onbeperkte vrijheid toe.
Ieder mens is vrij, maar kan 'onvrij' worden. Wat bedoelt hij daarmee precies.

Ik haal hiervoor een passage van 'Ger Groot' uit Filosofie magazine aan (van zoveel jaren terug):

In de blik van een ander persoon ben je altijd een object. Je verschijnt als een iets, als buspassagier, groenteman of manager. In de ogen van de ander ben je eigenlijk een soort bloemkool, want die blik pint je vast op een wezen. Daardoor word je radicaal in je vrijheid beperkt.

In het toneelstuk Huis Clos (Achter gesloten deuren) vat Sartre dat gevoel samen in de beroemde zin: "L'Enfer, c'est les autres: de hel, dat zijn de anderen." Er is maar één manier om aan de hel van de fixerende blik van de ander te ontkomen, en dat is die blik te weerstaan en de ander op jouw beurt tot jouw object te maken.

Wie in vrijheid wil leven moet zorgen dat hij of zij zich niet tot object laat maken. Maar dat gebeurt volgens Sartre voortdurend, namelijk in de blik van de ander. In die blik word ik GEOBJECTIVEERD. De ander komt mij tegen, ziet mij en KARAKTERISEERT mij. En zo krijg ik een wezen. Ik ben dan IETS, een ding, hoewel ik eigenlijk niet goed kan achterhalen wat ik ben. Er is een soort identiteit, die ik niet kan achterhalen, aan mij toegevoegd door een ander. Maar ik weet wel dat ik een object ben geworden, een EN-SOI, een "op zich" noemt Sartre het.

'Oordelen'.

Je kan er een haat/liefde verhouding mee hebben.

Langs de ene kant, heb je het soms nodig. Want zonder oordelen (zonder iets te benoemen), welke waarheid heb je dan nog om op voort te gaan ? Als je bv 'weet' dat die bankier helemaal niet te vertrouwen is, ga je dan toch (naïef als je bent of wilt zijn) je zuurverdiende centjes op een rekening bij hem zetten ? Of geef je gehoor aan je oordeel (gevoel/intuïtie). Zonder 'oordeel', verliezen we een groot stuk van onze waarneming, van onze houvast als mens in de wereld.

Langs de andere kant, heeft 'oordelen' ook een negatieve zijde. Want je maakt daarmee het 'beoordeelde' onvrij. Je neemt iets van zijn oorspronkelijke 'waarde' (vrijheid) af. Als ik iets benoem (objectiveer) als 'mooi' of 'lelijk', dan ontneem ik daarmee een stuk van zijn vrijheid (zijn oorspronkelijkheid en heelheid) weg. Oordelen kan een subject onvrij(er) maken.

Oordelen en vrijheid.
Een moeilijke combinatie.

Ik zal over mijn zoon zelf later ook moeten oordelen (bv zijn gedrag). Maar dit noemen we gemakkelijkheidshalve dan maar zijn 'opvoeding' Of zoals Elke, een vriendin van me, bij de geboorte van mijn zoon schreef: "er bestaat geen handleiding voor, maar wel fun gegarandeerd". Volledig mee akkoord, zolang ons pubertje later zijn kot maar niet in brand steekt (bv door een spelletje lucifers en gordijnen te spelen ofzo ) Want dan komt die vuur hel van Sartre wel heel dichtbij. Op letterlijke wijze dan.

Deze 'en-soi/pour soi' theorie van Sartre vind ik wel goed gevonden. Voor het overige ben ik zeker geen Sartre kenner. Sartre schijnt ook nogal pessimistisch van aard te zijn (in zijn mens-visie). Een visie die ik zelf niet deel. De hel dat 'kunnen' de anderen (voor mij) zijn. Maar zijn ze (bij definitie) zeker niet (zoals Sartre wel beweert). Eens je bv dit stuk van Sartre kent, kun je daarmee ook richting het Oosten (bv Boeddhisme) eens gaan. Om te zien hoe ze daar naar dergelijk dualisme aankijken (bv het 'onderscheid' object-subject dat zo sterk in ons Westers denken leeft). Maar dat is misschien voor een andere keer...

Filmpje:

[youtube]yZ8pPVCrp_g[/youtube]

Groetjes,
Gent32m

[Heronic]

Wat heb jij gerookt?

Interessante materie voor rond een kampvuurtje met liters drank erbij

En mijn mening?

Ja oordelen KAN onvij maken in alle richtingen. Onvrij in de zin van : beperking van mogelijkheden.
Oordelen is immer een vorm van kiezen. Kiezen welk label je iemand op plakt. En dat label zal verdere keuzes mbt tot het/de gelabelde beinvloeden.

vb :

Een persoon verwacht een technieker die vermoedelijk 50€ zal vragen, wanneer hij precies komt weet hij niet. Hij komt tot de vaststelling dat hij geen 50€ op zak heeft. Om het dorp te doorkruisen om geld af te halen is geen tijd meer. Hij kan de technieker niet rechtstreeks bereiken. Hij besluit bij de buurman 50€ te lenen met de belofte die eerstvolgende terug te geven.

a. Mijn buurman, brave hardwerkende huisvader, huisje tuintje mooi onderhouden. Steeds sober en vriendelijk on omgang.
Oordeel : Betrouwbaar persoon geen reden om te vermoeden dat het terugkrijgen van die 50€ een probleem zal zijn.

b. Mijn buurman, alleenstaande onverzorgde kerel, leefloner, huisje en tuintje liggen er miserabel bij. Meer op cafe dan thuis, wel altijd vriendelijk maar meestal serieus beschonken.
Oordeel : Zijn voorkomen, wagen woonst en tuin doen vermoeden dat hij een armoezaaier is. Sterk vermoeden dat hij de eerstvolgende 50€ die hij afhaalt wanneer hij die al dan niet beschikbaar zal hebben weer opdoet in de eerste cafe onderweg. Kans om die 50€ terug te zien.. onbekend.

Dus subject a en b genieten niet dezelfde "beoordeling" en hebben dus geen gelijke kansen om 50€ te lenen. Subject b heeft niet de mogelijkheid(vrijheid) om in tegenstelling tot subject a even snel 50€ te lenen bij de buren.

[Gent32m]

Goedemorgen Heronic,

Bedankt voor je bijdrage en mening.

Wat ik gerookt heb ? Geen idee.
Het kan alvast niet gezond zijn

Je antwoord in het topic van CoopZor, vond ik ook heel mooi. Wat heeft een mens nodig als hij alleen gaat wonen ? Je antwoordde daarop: Vrienden. Yupz, zeer belangrijk. Beetje 'sociaal' voedsel te voorzien, ipv al die materie (wasmachines, ovens, etc) te zitten aankopen

Tja, die Sartre. Ik gebruikte zijn woorden hier om het oordelen eens in een ander (meer negatief) daglicht te stellen. Maar evengoed kan ik me nu ergens op een terrasje in Gent gaan zetten, bv met een fris pintje, en al de mensen die passeren eens 'lekker' zitten beoordelen (doorheen mijn ogen). Zo van: Moet je dat meisje eens zien, die heeft grote xxxx, en die gast zijn xxx al eens bekeken. Amai. , etc...

Oordelen kan (in die optiek bekeken) best eens heel plezant en ontspannend zijn.
Waar filosofie soms verdomd 'zwaar' op de maag (of geest) kan liggen.

Lucht, lucht, lucht.

Zit er nog wat lucht omheen mijn woorden ?
Omheen deze virtuele lettertjes op e-papier...

In het filmpje (er volgt daar nog een debat op, kun je vinden op YouTube), spreekt de nederlandse filosoof Maarten Meester zich verder over Sartre uit. Over "kwader trouw" handelen (je eigen vrijheid, eigenlijke zelf niet opeisen, maar bv laf zijn en aan je 'verantwoordelijkheid' verzaken). Tja, allemaal goed en wel, maar moet daar dan onmiddellijk weer zo een etiket opgeplakt worden, als "kwader trouw". Duh

Wat als ik nu eens geen zin heb om mijn verantwoordelijkheid op te nemen. Wat als ik nu eens zin heb om lekker lui te zijn. Dan handel ik als mens (in zijn ogen) meteen al 'kwader trouw'. Wat een woord, wat een etiket. Wat een oordeel meteen

Dit zijn dingen, die me in de sociologie, psychologie of filosofie enorm kunnen storen. Me laten huiveren. Me op mijn paard zetten. Juuuuuu. Oh la, een politie agent, laat ik vlug van mijn paard afstappen, voor hij me ziet

Om op jouw bijdrage kort verder te gaan. Oordelen is inderdaad (een vorm van) kiezen. Doordat je iets 'benoemt', gaat iets van de oorspronkelijkheid verloren. Je wint iets (zijnde je bepaling), maar verliest ook iets (zijnde het onbepaalde).

Zo zit onze (nederlandstalige) taal ook wat in elkaar. Wij mensen spreken/schrijven (en denken) dmv onze taal. Maar deze taal maakt (op zijn buurt) gebruik van benoemen. Taal is dualistisch. Je spreekt je over iets uit. Zoniet, zwijg je.

Je kan niet tegen iemand zeggen. Jij bent mooi-lelijk. Je bent mooi of je bent lelijk. Maar niet beide. Dan zeg je beter niets. Als je vrouw je morgen vraagt, hoe ze er vandaag uitziet in haar nieuwe rok, zeg dan ....

Nu is er wel iets grappigs aan deze taal. Zeker op een fora bv. Descartes zei ooit: 'Je pense, donc je suis'. Ik denk, dus ik besta. Wil dit dan zeggen, als ik (eventjes) niet meer denk, dat ik dan ook (meteen) niet meer besta ? Tuurlijk niet, dat is onzin. Want een mens is meer dan zijn denken alleen. Een mens heeft een zijn, een wezen, een essentie, een voelen, een ziel, zeg maar. Een mens is zijn denken niet. Dit denken is maar een onderdeel van zijn zijn. Zoals een radio die speelt. Je moet die knop ook eens kunnen uitzetten. De radio speelt, de radio speelt niet. Je denkt, je denkt niet...

Echter (en dit is wel grappig op bv een fora als deze). De enige manier waarop ik hier (nu tijdelijk besta) is via woorden. Je drukt jezelf (als userbaser) uit via woorden (en kan nu ook - al dan niet terecht, al dan niet 'te goeder trouw' - beoordeeld worden op die woorden, via bv de duimpjes). Zolang je hier spreekt, besta je. Spreek je niet meer, besta je hier niet meer. Want dan kan men niets meer van je lezen. En men kan hier enkel iets van je lezen. Je enkel lezen. En dan nog via dualistische taal. Proberen een indruk (en oordeel) van je te vormen.

Ik houd zelf enorm van gezelligheid. Soms komt er volk thuis over mijn vloer. Maar wat moet je dan met dat volk gaan doen ? Ik speel er graag bord spelletjes mee. Vind dat leuk. Verstoppertje in de tuin kan ik er niet meteen mee gaan spelen helaas. Ze zouden me maar raar aankijken (en beoordelen)

Nee, wat doet een mens als hij volk over de vloer heeft meestal. Awel praten. Dus dan begin ik maar te praten of laat de andere mensen praten (en luister). Mits de anderen zin hebben om te praten natuurlijk. Wat moet een mens anders doen ? Om gezellig bij elkaar te zijn (en nu niet meteen te dicht bij elkaar aan te kruipen). Wat gebeurt er het meest. Is het meest 'genormaliseerd' in onze maatschappij. Dat is de taal. Babbelen met elkaar. Maar dit kan ook heel vermoeiend zijn. Ik ben het misschien nu al voor sommige. Met mijn 'filosofisch' gezwets

Edit: Afgelopen weekend ben ik drie dagen gaan wandelen in de Ardennen. Deze keer was er een wetenschapper (gedoctoreerd burgerlijk ingenieur mee). Een heel knappe bol (wanneer het bv op feiten aankomt). Hij beschikt over tomeloze mentale en lichamelijke energie. Lieve jongen. Maar zo een 'neuroot' Zo gevangen in zijn 'taal' en hoofd (in al dat oordelen en meten en weten, etc). Hij heeft drie dagen met ons in de natuur gewandeld. Maar denk je dat hij daar überhaupt iets van gezien of geproefd heeft ? Hij zat voortdurend maar in zijn hoofd te praten (over politiek, schoonouders, beurs, en wat nog allemaal). Ik heb me vele malen eventjes van hem afgezonderd. Zodat ik terug kon genieten van de natuur. Van de stilte. Weg van de techniek (zijn klikkend fototoestel), weg van de drukte. Luisterend naar de wind, ritselend door de bladeren. Naar de takjes die kraakten onder mijn schoenen, het geruis van stromend water (riviertjes en kleine watervalletjes vlakbij ons). De zuurstof volop in je opnemend. De stilte (en energie) in die buitenwereld, wordt dan de stilte (en energie) in mijn binnenwereld. Binnen en buitenwereld worden één. Er is geen onderscheid meer. Geen subject - object. Geen oordeel - beoordeelde. Geen Sartre meer dus

Sartre bestaat in onze Westerse filosofie. Maar deze Westerse filosofie bestaat enkel dankzij het denken. Neem het denken (of bv beoordelen) daarin weg. En Sartre is meteen ook van deze aardbol verdwenen. Alsof hij/het nooit heeft bestaan.

Spreek en je (of iets) wordt gewogen en beoordeeld (ergens in stukken gebroken, ontleed).
Zwijg en je (of dat iets) blijft een mysterie. Blijft in zijn heelheid (oorspronkelijkheid) bestaan.

Zonnige groeten,
Gent32m

P.S. Dit spiritueel café (gestart met Sartre) laat ik hier nog eventjes openstaan. Iedereen die zin heeft kom maar binnen. En als er geen belangstelling meer is, dan sluiten we wel de deuren. Dat is de 'macht' van vraag en aanbod...